جشنواره‌ی بین‌المللی قصه‌گویی
قصه‌گویی ایرانی‌ها، برای مهمانان خارجی شگفت‌انگیز است
محمد میرکیانی می‌گوید همیشه شاهد بوده که قصه‌گویی هنرمندان ایرانی، تا چه اندازه برای مخاطبان و مهمانان خارجی شگفت‌انگیز بوده است.
گفت‌وگو با محمد میرکیانی، نویسنده کودک و نوجوان
به گزارش اداره‌کل روابط عمومی و امور بین‌الملل کانون، محمد میرکیانی، نویسنده کودک و نوجوان، فعالیت خود در این زمینه را از دهه ۶۰ خورشیدی و با نگارش نمایشنامه‌های رادیویی و «قصه ظهر جمعه» آغاز کرده است.
«قصه ما مثل شد»، «روز تنهایی من»، «قصه‌های شب چله» تنها بخشی از آثار این هنرمند در زمینه ادبیات کودک و نوجوان به شمار می‌آید.
برگزاری بیست و چهارمین جشنواره بین‌المللی قصه‌گویی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان که از ۲۵ تا ۲۹ دی ۱۴۰۱در شهر یزد برگزار می‌شود، بهانه‌ای شد تا با این نویسنده به گفت‌وگو بپردازیم.
- آشنایی شما با جشنواره قصه‌گویی، به چه زمانی برمی‌گردد؟
من از سال ۱۳۶۱ تا سال ۱۳۷۲به عنوان نویسنده نمایشنامه‌های رادیویی و نمایشنامه‌های «قصه ظهر جمعه» در رادیو مشغول به فعالیت بودم. همزمان با این فعالیت، در تلویزیون و دیگر رسانه‌ها نیز به نگارش می‌پرداختم. همکاری با آموزش و پرورش و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان به عنوان مدرس از دلایلی بود که باعث شد در شکل‌گیری جشنواره قصه‌گویی نقش داشته باشم.
خوشبختانه جشنواره قصه‌گویی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، امروزه به یک رویداد بین‌المللی تبدیل شده است. بسیاری از مراکز چون شهرداری‌ها و کتابخانه‌های عمومی نیز پس از این اتفاق به تقلید از آن پرداخته‌اند اما این برنامه‌ها از لحاظ کمی و کیفی بسیار متفاوت از رویدادی است که کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان برگزار می‌کند.
- قصه‌گویی با قصه‌خوانی چه تفاوتی دارد؟
قصه‌خوانی معمولاً مانند کتاب‌خوانی است، یعنی شما از روی قصه با همان شکل زبان نوشتاری کتاب برای کودکان و نوجوانان می‌خوانید اما قصه‌گویی یک نوع هنر است، هنری که زیر مجموعه ادبیات نمایشی به شمار می‌آید.
زمانی که شما در حال قصه گفتن هستید، مخاطب احساس می‌کند کسی در حال نقالی و جان دادن به شخصیت‌های قصه است. به عنوان مثال کتاب «شب‌های شیرین» نوشته من به آموزش قصه‌گویی برای پدران، مادران و مربیان پرورشی می‌پردازد. این کتاب که توسط انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان منتشر شده است، برای اولین بار به زبان قصه‌گویی تنظیم شده است.
- قصه‌گویی را می‌توان به چه بخش‌هایی تقسیم کرد؟
قصه‌گویی دارای بخش‌هایی چون مقدمه، موسیقی کلام، تکه‌های کلامی خاص و موخره است. به همین دلیل قصه‌گویی به زبان نمایش و نقالان نزدیک است و نسبت به قصه‌خوانی که تنها ادای جملات قصه با همان زبان نوشتاری است، تفاوت دارد.
- برگزاری جشنواره قصه‌گویی چه مزایایی در ارتقای سطح رشد و تربیت کودکان و نوجوانان دارد؟
قطعا برگزاری جشنواره قصه‌گویی تاثیر فراوانی در ارتقای سطح رشد و تربیت فرزندان دارد. یکی از اثرات مثبت قصه‌گویی این است که گنجینه واژگان مخاطب را پربار می‌کند.
ما معمولاً در ارتباطات اجتماعی و کلامی خودمان نیازمند کلمه هستیم و قصه‌گویی در این زمینه به ما کمک بسیاری می‌کند؛ اینکه بتوان خوب صحبت کرد، خوب فکر کرد و ذهن فعالی داشت، یکی از نتایج قصه‌گویی است.
یکی دیگر از ویژگی‌های قصه‌گویی، انتقال فرهنگ بین نسل گذشته و نسل امروز است. قصه‌گویی باعث احساس نزدیکی بین مخاطب و قصه‌گو می‌شود به ویژه قصه‌گویی در بین خانواده‌ها، احساس همدلی، همزبانی، همراهی و همکاری ایجاد می‌کند.
در روزگار ما، رسانه‌های مجازی، فضای ارتباطی بین قصه‌گو و مخاطب را به شدت محدود کرده‌اند در حالی‌که قصه‌گویی ارتباط بین شنونده و قصه‌گو را مستقیم و بیشتر می‌کند. حال اگر این قصه‌گو پدر و مادر باشد؛ ارتباط عاطفی شدیدی با فرزند برقرار می‌کند.
- قصه‌گویی تا چه میزان می‌تواند باعث ارتباط نسل جدید با ادبیات کهن و عامیانه ما می‌شود؟
یکی از ارزش‌های قصه‌گویی همین ارتباط بین نسل کودک و نوجوان ما با ادبیات کهن است. هرچه زمان می‌گذرد، زبان اصلی ادبیات کهن ما از زبان امروزی‌مان دور و دورتر می‌شود و درک آن دشوارتر خواهد شد. قصه‌گویی آن هم با توجه به منابع غنی ادبی، کمک می‌کند تا ارتباط بین کودکان و نوجوانان با ادبیات کهن فارسی قطع نشود و زمانی که به سن بزرگسالی رسیدند، خودشان به سمت خواندن این آثار و شاهکارهای ادبی بروند.
- ویژگی‌هایی که باعث می‌شود، مخاطب با قصه‌گویی جذب خواندن کتاب‌های ادبی شود، کدامند؟
آثار ادبی که قصه‌گویی براساس آن‌ها شکل می‌گیرد، باید ساختار روایی داشته باشند. زبان به کار رفته در آن‌ها باید زبانی روان، قابل فهم، دارای موسیقی کلامی و فاقد هرگونه دشواری کلامی برای کودکان و نوجوانان باشد.
نکته مهم دیگر داشتن زاویه دید بیرونی و نمایشی است؛ این نکته یکی از فنون مهم قصه‌گویی محسوب می‌شود. یکی از بزرگ‌ترین دلایلی که برخی از کودکان نسبت به بعضی از داستان‌ها و قصه‌هایی که برای‌شان گفته می‌شود، تمایلی نشان نمی‌دهند، زاویه دید درونی این قصه‌هاست. معمولاً قصه‌های مونولوگ محور یا قصه‌هایی که توصیفات بیرونی و پرگویی‌های زیادی در توصیف اتفاقات دارند، مخاطب را برای ادامه روند داستان ترغیب نمی‌کنند.
- انتقال فرهنگ ایرانی به مخاطب جهانی با استفاده از قصه‌گویی در بخش بین‌الملل، چگونه اتفاق خواهد افتاد؟
ادبیات کهن ما غنی‌ترین ادبیات جهان است و به جرئت می‌توان گفت، هیچ کشوری تا این اندازه منابع غنی ادبی ندارد. ما برای انتقال فرهنگ ایرانی و تاثیر قصه‌گویی ایرانی بر قصه‌گویی جهان باید قصه‌های خوبی را که مفهومی عام و جهان‌شمول دارند، مورد توجه قرار دهیم. قصه‌هایی که برای تمامی مردم جهان قابل درک و تاثیرگذار باشند.
قصه‌هایی با ساختار و مفاهیم بومی و اقلیمی نیز تاثیرگذار هستند اما بیان آن‌ها باید به گونه‌ای باشد که مخاطب غیرایرانی هم آن‌ها را درک کند.
- تعاملات بین‌المللی در این عرصه، تاثیری بر روند قصه‌گویی در ایران داشته است؟
همانطور که می‌دانید، تمدن‌های بزرگ در شرق جهان شکل گرفته‌اند و هنر قصه‌گویی نیز مربوط به تمدن‌های شرقی است. نوع کارکرد قصه در غرب با شرق متفاوت است. در غرب قصه وجود دارد نه قصه‌گویی. بسیاری از کتاب‌های قصه همچون «هزار و یک شب»، «کلیله و دمنه» و «بختیارنامه» از هندوستان به زبان پهلوی، سپس به زبان عربی و پس از آن به زبان فارسی دری برگردانده شدند.
در واقع غربی‌ها بعد از قرون وسطا در حوزه هنرهای نمایشی پیشرفت کردند اما در حوزه ادبیات شفاهی این شرقی‌ها بودند که در این زمینه پیشرفت زیادی داشتند. به همین دلیل هم ما تاثیری از قصه‌گویی غرب نگرفته‌ایم زیرا قصه‌گویی در غرب وجود ندارد.
غربی‌ها خیلی روی قصه‌گویی کار نمی‌کنند و بیشتر به قصه‌خوانی می‌پردازند. من در چندین دوره از جشنواره بین‌المللی قصه‌گویی حضور داشتم. قصه‌گویی هنرمندان ایرانی برای هنرمندان و میهمانان بین‌الملل و خارجی شگفت‌انگیز بود؛ از نظر آن‌ها اتفاقی که در قصه‌گویی ایرانی می‌افتد بسیار فراتر از خواندن یک کتاب به شمار می‌آید.
- و سوال آخر، اهمیت برگزاری جشنواره بین‌المللی قصه‌گویی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
قصه‌گویی اگرچه زیر مجموعه‌ای از ادبیات نمایشی به شمار می‌رود؛ در عین حال، یک هنر مستقل است و ابعاد گسترده‌ای دارد. قصه‌گویی، هنری کاملا شرقی و ایرانی است و متعلق به آداب و رسوم، فرهنگ و زندگی مردم ایران است. قصه‌گویی باعث آرامش مخاطبان می‌شود و گنجینه ادبی آن‌ها را پربار می‌کند. غالباً نسل امروز، کلمه و واژه کم دارد و قصه‌گویی باعث افزایش دایره واژگان کودکان و نوجوانان خواهد شد. وقتی آن‌ها برای بیان حرف‌های‌شان کلمات بیشتری داشته باشند، راحت‌تر می‌توانند با بزرگسالان خود ارتباط برقرار کنند و با استفاده از کلمات به خشونت رو نمی‌آورند.
به دلیل تمام دلایلی که از ابتدا تاکنون ذکر شد، برگزاری جشنواره بین‌المللی قصه‌گویی به همت کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، اهمیت زیادی دارد و امیدوارم که با برگزاری مستمر و باشکوه هر چه بیشتر این جشنواره اتفاقات خوبی برای کودکان و نوجوانان رقم بخورد.